Zjawisko bilingwizmu jest bardziej powszechne niż mogłoby się wydawać. Szacuje się, że ponad połowa światowej populacji posługuje się dwoma językami w życiu codziennym. Jest to więc zjawisko mające istotny wpływ na rozwój umysłowy, jak i społeczny wielu uczniów, również w polskich szkołach czy przedszkolach. Jak więc wspomagać rozwój naszych dwujęzycznych dzieci? Jakie wynikają z tego korzyści? Czy są jakieś wady?
Na początku warto dokładnie przyjrzeć się znaczeniu owego pojęcia.
Bilingwizm, inaczej dwujęzyczność jest pojęciem, które trudno jednoznacznie zdefiniować i przypisać do niego jedną konkretną grupę ludzi.
Czy osobę, która na etapie nauki szkolnej potrafi sformułować poprawnie proste zdania w innym niż ojczystym języku nazwiemy dwujęzyczną? Z drugiej strony, czy żeby uzyskać miano osoby bilingwalnej, konieczna jest biegła znajomość dwóch języków, na takim samym poziome każdy? François Grosjean, rozpoznawalny na całym świecie francuski ekspert w dziedzinie bilingwizmu definiuje osobę dwujęzyczną jako taką, która regularnie używa dwóch różnych języków w codziennym życiu. Oczywiście może to robić z różną częstotliwością, w zależności od kontekstu czy środowiska w którym się znajduje w danym momencie.
Rozróżnionych zostało wiele typów bilingwizmu. Pierwsze rozróżnienie związane jest z wiekiem, w którym pojawił się drugi język.
Gdy dziecko rodzi się w rodzinie dwukulturowej, w której jeden z rodziców posługuję się innym językiem niż drugi rodzic i każde z nich komunikuje się z dzieckiem w swoim języku ojczystym, mamy do czynienia z dwujęzycznością równoczesną, zwaną też inaczej symultaniczną. Kiedy jednak dziecko od początku swojego życia ma styczność z jednym językiem, a dopiero na dalszych etapach rozwoju zaczyna nabywać kompetencji językowych w innym języku, wówczas mówi się o dwujęzyczności sekwencyjnej. Ten typ bilingwizmu może dotyczyć na przykład dziecka, które wraz z rodzicami wyemigrowało do innego kraju, w którym konieczne jest przystosowanie do nowego środowiska, co za tym idzie- nauka nowego języka.
Innego rozróżnienia dokonano pomiędzy zrównoważonym, a dominującym bilingwizmem.
Pierwsze określenie odnosi się do dziecka, które posiadło podobne kompetencje w obu językach, posługuje się nimi z podobną skutecznością, natomiast bilingwizm dominujący dotyczy sytuacji, w której kompetencje językowe w jednym języku są wyższe, niż w drugim.
Bez względu na wszelkie rozróżnienia, bycie dwujęzycznym niesie za sobą dużo zalet, zarówno tych kulturowych, jak i umysłowych człowieka.
Bycie bilingwalnym nie oznacza jedynie umiejętności władania dwoma językami. W dzisiejszych czasach, gdzie globalizacja postępuje w ekspresowym tempie, biegła znajomość języka obcego kreuje nie tylko okazje do pracy czy studiowania w innych krajach, lecz także ułatwia zrozumienie obcych kultur podczas podróżowania. Podczas kiedy osoba jednojęzyczna jest w stanie dogadać się tylko z osobami mówiącymi w tym samym języku, osoba bilingwalna nie zna tej bariery, może swobodnie nawiązywać kontakty i tworzyć znaczące relacje z ludźmi z innych krajów i kultur. Znajomość drugiego języka zapewnia szerszy dostęp do innych kultur, a co za tym idzie, do głębszego kulturowego poznania. Prowadzi do lepszego zrozumienia odmiennych kultur, zachęca do tolerancji. Ten proces zachodzi nie tylko poprzez bezpośredni kontakt z osobami z innych krajów, ale również poprzez ogólny dostęp do prasy, internetu, nawet poprzez oglądanie filmów, czy bajek, czytanie książek. Bycie bilingwalnym pomaga również w znalezieniu lepszej pracy w przyszłości.
Oprócz wymienionych powyżej kulturowych zalet dwujęzyczności, istnieje jeszcze mnóstwo korzyści poznawczych.
Poznawanie odnosi się do takich aktywności jak myślenie, rozumienie, uczenie się i zapamiętywanie. Badania sugerują, że dzieci dwujęzyczne mają bardziej wyostrzoną uwagę, wcześniej przejawiają empatię, są bardzo kreatywne, łatwiej wyszukują innowacyjne i nietypowe rozwiązania. Dzieci, które znają dwa języki, prędzej zyskują tzw. metaświadomość językową, czyli zdadzą sobie sprawę z tego, że język jest kodem, podlega pewnym regułom itp. Dzięki tej świadomości będą mogły w sposób bardziej świadomy, a zatem szybszy i bardziej skuteczny uczyć się kolejnych języków. Badania również dowodzą, że osoby bilingwalne rzadziej zapadają na chorobę Alzheimera, a proces starzenia się umysłu przebiega wolniej.
Czy zauważane są jakieś wady bycia bilingwalnym?
Nie ma ich wiele, na początkowej fazie rozwoju u dzieci dwujęzycznych zauważa się uboższy zasób słownictwa niż u ich jednojęzycznych rówieśników. Dzieci te mogą również potrzebować więcej czasu na przypomnienie sobie konkretnego słówka. Wychowanie dziecka bilingwalnego natomiast kosztuje rodzica dużo wysiłku i cierpliwości. Jak więc wspierać ich rozwój?
Praca z dzieckiem dwujęzycznym niesie za sobą wiele wyzwań zarówno dla rodziców, jak i nauczycieli.
Istnieje kilka skutecznych strategii wspomagania rozwoju dziecka bilingwalnego, jedną z bardziej istotnych jest strategia OPOL (one parent, one language), która sprawdzi się w przypadku małżeństw mieszanych. Polega ona zwyczajnie na tym, iż rodzice komunikują się z dzieckiem tylko i wyłącznie w swoim języku ojczystym. Ta metoda wymaga jednak od rodziców żelaznej konsekwencji, bez niej dziecko może czuć się zagubione. Takie zabiegi pozwolą dziecku utrzymać pewną równowagę, ale też motywację do nauki.
Kolejną strategią będzie strategia „minority language at home”, która sprawdzi się w przypadku rodzin na emigracji. W tym wypadku, aby podtrzymać i rozwijać kompetencje językowe dziecka, ważne jest posługiwanie się ojczystym językiem w domu, podczas kiedy dziecko w środowisku szkolnym, czy jakimkolwiek innym będzie mieć do czynienia z językiem większości.
Na końcu warto również wspomnieć o strategii „time and place”, która jest może trochę mniej popularna, jednak również stosowana.
Polega ona na skojarzeniu języka z miejscem i/lub czasem, w którym jest on używany, np. Jeden język w szkole, drugi język w domu, bądź jeden język rano, drugi język po południu. Ta metoda na pewno wymaga wyraźnego ustalenia zasad i zachowania twardej dyscypliny.
Bilingwizm jest bardzo istotnym, a przede wszystkim obecnym w społeczeństwie zjawiskiem. Mając więc dziecko dwujęzyczne ważne jest, aby dbać o jego prawidłowy rozwój zarówno społeczny, jak i umysłowy.
Źródła: Marlen van Wechem, Ana Halbach, „A parent’s guide to bilingualism and bilingual education”
Dodaj komentarz