Zastanawialiście się kiedyś co łączy pilotów Royal Air Force z Paulem Cézanne’m? Albo żarówkę z nieudaną glinianą misą czy też z chińskim owocem „nashi”? To oczywiście gruszka! Nie chodzi bynajmniej o jeden z typów sylwetek, niezbyt lubiany przez płeć piękną, ani o przyrząd do oczyszczania nosa, jeszcze mniej lubiany przez dzieci (to jeden z moich własnych koszmarów dzieciństwa). Chodzi o kształt gruszki i angielski idiom „to go pear-shaped”, o którym dziś Wam opowiem.
Zawaliło się, posypało…
Spójrzmy na gruszkę. Trudno opisać jej kształt, bo to po prostu gruszka. I właśnie ta jej charakterystyczna nieregularna forma, wręcz nieidealna, jest inspirująca. Może i pyszna, ale cóż z tego skoro ten bezlitosny idiom sprawia, że gruszka ma kojarzyć się z czymś, co poszło źle, nie wyszło, jak zamierzono, zawaliło się, posypało, a nawet poszło w drzazgi! „It’s all gone pear-shaped!” może opisać fiasko jakiegoś misternego planu, kryzys finansowy, załamanie w biznesie, zawirowania w relacjach międzyludzkich, ale też niespodziewany i niepożądany bieg wydarzeń. Pomyślcie o formowaniu gliny – zbyt szybko obracające się koło garncarskie spowoduje, że okrągła misa zniekształci się i zmieni proporcje. Podobnie szklana kula kształtowana na gorąco z płynnej masy szklanej, w zbyt wysokiej temperaturze stanie się gruszkowata. Takich szklanych gruszek mamy wokół siebie całą masę – w żyrandolach i innych punktach oświetlenia. Najpopularniejszy typ żarówki ma właśnie ten kształt, choć trochę wyidealizowany.
Skąd się to wzięło?
Jest kilka teorii na temat etymologii tego powiedzenia. Jedna z popularniejszych mówi, iż było to określenie używane w latach czterdziestych XX wieku przez pilotów RAF-u (Royal Air Force), by opisać nieudane wykonanie pętli, figury akrobacji lotniczej. Zamiast idealnego koła niezbyt wprawny pilot zakreślał w powietrzu coś na kształt… gruszki. Rzeczywiście, koło jest symbolem doskonałości i pełni; gruszka, to co innego – figura jakby nie do końca udana.
Złą sławę gruszce przypisuje również inna historia z czasów rządów Ludwika Filipa we Francji, kiedy to w 1831 roku Honore Daumier i Charles Philipon stworzyli karykaturę króla. Jego twarz przeobrażała się stopniowo w niezbyt apetyczną gruszkę z obwisłymi policzkami. Francuskie słowo „poire” (gruszka) nabrało dodatkowego znaczenia: „głupiec” lub „idiota”, a wkrótce zakazano również sporządzania jakichkolwiek karykatur króla.
Inspirująca gruszka
W historii sztuki gruszka miała raczej pozytywne konotacje. Znana już w starożytności, była ulubionym owocem Afrodyty i Hery. Słodkie owoce gruszki pojawiają się na licznych przedstawieniach Marii Panny z Jezusem (polecam poszukać śladu ząbków malutkiego Jezusa pozostawiony w kawałku gruszki na obrazie Albrechta Durera „Madonna z Dzieciątkiem i Gruszką”). Być może nawiązuje ona do pojęcia słodyczy cnoty, inne interpretacje wiążą ją z mądrością i obfitością. Zdaniem niektórych, gruszka rzeczywiście mogła również być tym słynnym owocem zerwanym w Raju przez Ewę.
Mimo, że gruszka to nie to samo co perfekcyjne koło, byli jednak tacy, którzy uznali jej harmonijne krągłości za warte uwiecznienia. Nie byli to oczywiście piloci RAFu. Oni nie potrafili docenić szlachetnego kształtu gruszki tak, jak umieli to zrobić mistrzowie malarstwa. Durer, Renoir, Manet, Monet, Cézanne, Van Gogh, Dufy czy Picasso to tylko kilku z nich, którzy zachwycili się wyrafinowaną sylwetką tego słodkiego owocu. Warto też wspomnieć, mniej może znanego niemieckiego malarza, Justusa Junckera, który – wręcz dosłownie – postawił gruszkę na piedestale w swojej „Martwej naturze z insektami”.
Zobaczcie sami:
Interesująca anegdota wiąże się również z ekscentrycznym francuskim kompozytorem Erikiem Satie, zwanym przez krytyków „genialnym błaznem”. Satie znany był z dziwacznych, absurdalnych tytułów, jakie nadawał swoim utworom. Jednym z nich jest duet fortepianowy „Trzy utwory w kształcie gruszki” którego tytuł miał zagrać na nosie opiniom zarzucającym utworom Satiego brak formy. Jak można się domyślić, „Trzy utwory w kształcie gruszki” ani nie mają kształtu gruszki, ani nie składają się z trzech części – tylko z siedmiu!
Jest też pewna kulinarno-kulturowa ciekawostka dotycząca gruszki, a właściwie jej azjatyckiej odmiany, owocu „nashi”. W smaku przypomina zwykłą, naszą gruszkę, ale jest bardziej kwaskowaty, chrupki i orzeźwiający. W języku chińskim wyrażenia oznaczające „dzielić się z kimś gruszką” lub „zjeść z kimś gruszkę” są homonimami słowa „rozdzielić” – brzmią tak samo, ale znaczą coś zupełnie innego. Nierozsądne jest zatem proponowanie gruszkowego deseru nowopoznanej sympatii, a nowożeńcy, pary, małżeństwa nie powinni przecinać gruszki na pół, bo to wróży szybkie rozstanie. Na szczęście gruszki „nashi” są bardziej okrągłe, nie mają klasycznego gruszkowego kształtu, więc nie musimy się nimi zbyt długo zajmować.
A może było tak?
Moje osobiste podejrzenie na temat prawdziwego źródła gruszkowego powiedzenia jest jednak nieco inne. Być może kiedyś jakaś Mama jakiegoś dwuipółlatka próbowała narysować mu jabłuszko. Niestety, rysunek nie spełnił oczekiwań i wśród szlochów nad nieudanym kółeczkiem naprędce wymyśliła plan ratunkowy i nazwała nieudany obiekt gruszką, żeby zapobiec katastrofie…?
Na sam koniec, ni z gruszki, ni z pietruszki, zwrócę uwagę na pisownię i wymowę. „Pear-shaped” zawsze powinno zawierać myślnik. Co do wymowy, która również może być zdradliwa, „pear” rymuje się z „pair” i „bear”.
I nie słuchajcie tłumacza Google, on twierdzi, że ten zwrot znaczy „iść w kształcie gruszki”.
Źródła, z których korzystałam:
Cambridge Dictionary http://dictionary.cambridge.org
Galeria Tessart www.tessart.pl
Grammarist, https://grammarist.com
History Extra, The official website for BBC History Magazine, BBC History Revealed and BBC World Histories Magazine https://www.historyextra.com
Jules Janick, The Pear in History, Literature, Popular Culture, and Art, Jules Janick, Department of Horticulture and Landscape Architecture, Purdue University West Lafayette, Indiana
Podsłuchaj. Muzyczne śledztwo https://podsluchaj.wordpress.com
Stadel Museum Digital Collection https://sammlung.staedelmuseum.de
The Phrase Finder http://www.phrases.org.uk
The Urban Dictionary https://www.urbandictionary.com
Dodaj komentarz